همگون نمایی احزاب ناهمگون
در چالش با دولت فدرال پاکستان
محمد سعید معزالدین
پیش گفتار
پاکستان همواره با چالش ناپایداری سیاسی رو به رو بوده و دولت فدرال و نخست وزیر انتخابی گاهی پیش از موعد سررسید دورۀ قانونی، با فشار احزاب و گروه های مذهبی، سیاسی و یا ارتش و عواملی مشابه (کودتا) از ریاست و حاکمیت برکنار شده و حزب پیروز، سکانِ ادارۀ کشور را به دست گرفته است.
در این نوشتار کوتاه، سعی شده ساختار قدرت در پاکستان، برخی عوامل ناپایداری سیاسی، گذار از مرحلۀ دوقطبی به سه قطبیِ نفوذ احزاب نیرومند، اتحاد احزاب ناهمگون علیه دولت فدرال و سرانجام کسب رأی اعتماد عمران خان (نخست وزیر) از مجلس ملی و تثبیت وی و فرصت ها و زمینۀ تعامل و همکاری ج.ا.ایران و پاکستان بویژه در موضوع فرهنگی مورد بررسی، تحلیل و تأکید قرار گیرد.
ساختار واقعی قدرت در پاکستان
افزون بر سه قوه اصلیِ هرم قدرت در پاکستان، ارتش، احزاب سیاسی، گروه ها و تشکل های مذهبی، کانون ها و مراکز نیرومند قدرت به شمار می روند.
این کانون ها گاهی به صورت خودجوش، گاهی با اتحاد و ائتلاف تاکتیکی و در برخی موارد به گونه سفارشی و به عنوان مجری سناریوی خاص ، در نقش اپوزسیون در صحنۀ رقابت ها، مخالفت ها و حتی اعتراض و تجمع های خیابانی حضور فعال می یابند تا منافع حزبی و گروهی خود و گاهی ملی را تأمین کنند.
برخی عوامل ناپایداری سیاسی
ترکیب ناهمگون و نا متجانس ساختار رسمی و قانونی حاکمیت، ارتش، احزاب سیاسی، گروه ها و تشکل های مذهبی در کنار فرقه گرایی ، قوم گرایی ، افراطی گری و رادیکالیسم دینی و گسترش اندیشه های سکولاریستی و بنیادگرایی، عوامل ناپایداری سیاسی را در پاکستان تشکیل می دهند.
برخی بر این باورند که ناسازگاری های قومی و درگیری های فرقه اي و مذهبی در پاکستان بخشی از روابط اجتماعی را در بر می گیرد. از این روی، فرقه گرایی، هزینه هاي زیادي را در همۀ ابعاد بر این کشور تحمیـل کرده به گونه ای که در روابط بین الملل و منطقه ای، ساختار سیاسی پاکستان به نظر متزلزل و بی ثبات می نماید.
بی ثباتی داخلی در عرصۀ سیاسی موجب شده احزاب سیاسیِ رقیبِ حزب حاکم و گروه های مذهبی همواره به جای هم افزایی و کمک به دولت برای بهبود امور مردم و حل مشکلات اقتصادی و رفع محرومیت ها در اندیشه و تلاش برای براندازی دولت مرکزی و در سودای دست یابی زودهنگام به قدرت و حاکمیت باشند.
افزون بر عوامل داخلی، گاهی عامل خارجی و تحریک و دامن زدن به فرقه گرایی و حمایت از پدیدۀ شوم تفرقه و اختلاف توسط کـشورهایی چـون عربـستان سعودی و آمریکا و برخی متحدانش ، شعلۀ این آتش خانمانسوز را برافروخته و تشدید کرده اند که علاوه بر ایجاد ناهنجاری داخلی و درون ساختاري ، کشورهای همسایه را نیز در معرض آسیب های فرهنگی، اعتقادی و امنیتی قرار می دهد.
اختلاف و رقابت دیرین حزب مردم و حزب مسلم لیگ (ن)
کسانی که رویدادها و و پیشینۀ تحولات کشور پاکستان را پی می گیرند، بخوبی آگاهند که از دیرباز همواره دو حزب مردم و مسلم لیگ (ن) در رقابت با یکدیگر و در دوره های پی در پی، قدرت را به دست گرفته و گسترۀ نفوذ و حاکمیت خود را از دولت فدرال تا دو قوۀ دیگر قضائیه و مقننه در مدیریت های عالی تا میانی حفظ کرده و بسط داده اند.
احزاب دیگر نیز طی سالیان دراز، ناگزیر گاهی با این دو حزب اگرچه در همۀ مواضع و دیدگاه ها همگون نبوده اند، ائتلاف کرده و سهم خویش را مطالبه کرده اند.
حزب مردم و حزب مسلم لیگ (ن) تاکنون آنچه در چنته داشته اند، به میدان سیاست و اجرا آورده و برای مردم پاکستان، مصداق” آزموده را آزمودن خطاست”، شده اند.
گذار از مرحله نفوذ و حاکمیت دوقطبی احزاب
در سال های اخیر فعالیت های حزب انصاف (تحریک انصاف ) به رهبری عمران خان به تدریج فراگیر شد و تقریبا همۀ ایالت های پاکستان را در برگرفت. وی که علاوه بر فعالیت سیاسی، چهره و شهرت ورزشی داشت و از محبوبیت نسبی خوبی در بین جوانان برخوردار بود، بر هوادارانش افزوده شد.
انتقادهای او و طاهرالقادری در تجمع ها و همایش های حزبی نسبت به دولت نواز شریف بالا گرفت تا جایی که به اعتراض ها و تظاهرات و تحصن های خیابانی کشیده شد.
سرانجام هنگام انتخابات فرا رسید و حزب تحریک انصاف که اکنون بیش از پیش شناخته شده و به شهرت کشوری و گسترده و محبوبیت بین جوانان دست یافته بود ، با همۀ توان و استعداد خویش در انتخابات شرکت کرد و توانست گوی سبقت را از دو رقیب سرسخت و نیرومندش برباید و بر آنان پیروز شود.
و بدین سان مرحله دوقطبیِ حضورِ انحصاری و دیرین دو حزب مردم و مسلم لیگ (ن) به پایان رسید و گذار از این مرحله آغاز گشت و کمسیون انتخابات پاکستان نتایج ماراتون انتخابات مبنی بر پیروزی حزب عمران خان (تحریک انصاف) را اعلام کرد
از زمین خاکی و هموار کریکت تا زمین سخت و ناهموار سیاست
عمران خان از زمین خاکی و هموار کریکت به زمین سخت و ناهموار سیاست و حاکمیت گام نهاد. او اکنون دیگر نمی توانست و نباید در نقش اپوزیسیون ظاهر شود. انتظارات مردم از دیدگاه ها و سخنان منتقدانه و طرح های پیشنهادی پیش از رسیدن به قدرت، به تدریج فزونی گرفت.
از این پس وی در چالش با احزاب رقیب و مدیریت بحران های سیاسی و اقتصادی داخلی و ایجاد توازن در سیاست خارجی بویژه تعامل با همسایگان، همواره باید در اندیشۀ چاره جویی باشد و راه برون رفت از دشواری و کاستی ها را بیابد.
عمران خان در ۲۷ مرداد ۱۳۹۷ به عنوان بیست و دومین نخست وزیر پاکستان سوگند خدمت یاد کرد و در گفت وگو با رسانه ها دیدگاه ها و برنامۀ کلی خود را بیان کرد.
مخالفت احزاب سیاسی و گروه های مذهبی با نخست وزیر
از آغاز اعلام پیروزی حزب تحریک، برخی رقیبان، شکست را نپذیرفته و اعلام کردند در انتخابات، تقلب صورت گرفته است. اما پس از تثبیت جایگاه عمران خان و اعلام رسمی نخست وزیری وی برای تحقق وعده های او ضرب الأجل زودهنگام تعیین کرده و به تدریج، ساز مخالفت را کوک نموده و به انتقاد و تذکر و پیشنهاد بسنده نکرده و کم کم رویکرد براندازی و حذف عمران خان را خواستار شده و سعی کردند با یکدیگر متحد و هماهنگ شوند.
ناکامی اتحاد احزاب ناهمگون و تثبیت عمران خان
متحد شدن احزاب اپوزیسیون پاکستان در قالب شورای احزاب از آغاز با تردید و ابهام همراه بود. بسیاری از تحلیگران بعید می دانستند که رقیبان سرسخت میدان سیاست و قدرت برای مصلحت اندیشی موقت و گذرا بتوانند یکدیگر را تحمل کنند.
همگون نمایی مواضع احزاب اپوزیسیون هیچ ارتباطی به هماهنگی و تفاهم نسبی و داخلی آن ها نداشت و تنها وجه مشترک آنان، رقابت و مخالفت تا حد براندازی عمران خان بود.
هیچ یک از سران دو حزب مردم و نواز (مسلم لیگ) برای تصدی ریاست این شورا تمایلی نشان ندادند تا این ائتلاف شکننده شکل گیرد. ناگزیر فضل الرحمان که از سال ها پیش در سودای دست یابی به قدرت بوده و هست، عهده دار ریاست این شورا شد.
تلاش احزاب مخالف برای یارگیری از برخی احزاب دیگر نیز ناکام ماند و حامیان عمران خان حاضر نشدند آنان را همراهی نمایند .
احزاب و گروه های سیاسی و مذهبی که از همایش ها و تجمعات و تظاهرات خیابانی راه به جایی نبردند، مصمم شدند تا در کنار یکدیگر در مجلس سنا و مجلس ملی نقش آفرینی کنند.
آن ها اگرچه توانستند با پیروزی نامزدهای خود در مجلس سنا، موفقیتی به دست آورده و تحریک انصاف را در تگنا قرار دهند اما عمران خان نیز با آمیزه ای از تجربه ورزشی و سیاسی خود، شکست را نپذیرفت و توانست بازی را رو کرده و از مجلس ملی رأی اعتماد بگیرد و همچنان بر اریکۀ مدیریت و ریاست تکیه بزند و امور را مدیریت و تمشیت نماید.
او توانست هم اعتراض های خیابانیِ در قالب تظاهرات ضد فرانسوی جنبش لبیک را مدیریت و آرام نماید و هم پارلمان را در کسب رأی اعتماد مجاب کند.
احزاب نیز که ترکیب نامتجانسی داشتند به رغم همگون نمایی ، باب انتقاد از یکدیگر را گشوده و در حذف قانونی عمران خان ناکام ماندند.
فرصت و زمینه های تعامل و همکاری با همسایگان
عمران خان اگرچه همچنان در آینده، دشواری ها ، موانع و چالش هایی را پیش روی خود خواهد داشت اما اکنون با تثبیث قانونی جایگاه خویش فرصت، زمینه ، وجاهت و ضمانت بیشتری برای نقش آفرینی در عرصه بین المللی، منطقه ای و در تعامل و همکاری های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی با همسایگان بویژه جمهوری اسلامی ایران خواهد داشت.
خروج تدریجی نیروهای آمریکایی (ناتو) از افغانستان، مناسبات مثبت با هند، همکاری های راهبردی اقتصادی با چین، روسیه و بویژه ایران افق امیدبخشی را پیش روی پاکستان می گشاید.
عمران خان همواره از آغاز به دست گیری قدرت سیاسی سعی کرده ارتباط معقول و تعریف شده ای با اروپا، آمریکا، کشورهای عربی بخصوص عربستان سعودی، همسایگان بویژه هند و ایران داشته باشد و آن را متوازن و حفظ نماید.
وی سیاست و موضع مثبتی در پیش گرفته و با جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان همسایه ای نیرومند و اثرگذار در معادلات منطقه ای و جهان اسلام، روابط دوستانه را حفظ و گسترش داده است.
اکنون دوکشور دوست و مسلمان در ادامۀ روابط دیرین با یکدیگر، به موفقیت های چشمگیری در همکاری های سیاسی و اقتصادی دست یافته اند.
ضرورت فعال تر کردن دیپلماسی فرهنگی
امیدواریم به یاری خداوند در زمینۀ فعال تر کردن دیپلماسی فرهنگی با توجه به اشتراکات فراوان تمدنی، تاریخی و فرهنگی و دینی، شاهد افزایش کمی و کیفی همکاری و تعامل دو ملت باشیم و نمایندگی های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در پاکستان بر اساس موافقت نامه و برنامه مبادلات فرهنگی بین دو کشور با پشتیبانی همه جانبه ، برنامه ریزی صحیح و خردمندانه حوزۀ ستادی بیش از پیش فعالیت نمایند و بتوانند به گونۀ شایسته و بایسته پاسخگوی نیاز و علاقۀ مخاطبان باشند.
محمد سعید معزالدین / ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۰
